13 Eylül 2022 tarihinde İran’ın Kürdistan vilayetinden Tahran’a gezi için gelen Mehsa Emini’nin örtünmeye riayet etmediği gerekçesiyle İrşat Devriyeleri(Ahlak Polisi) tarafından gözaltına alındı. Emini’nin gözaltındayken fenalaşmasının ardından Tahran Kesra Hastanesi’ne kaldırıldı. Genç kızın üç gün komada kaldıktan sonra vefat ettiği aktarıldı. Emini’nin vefatı, İran toplumunu derinden yaralayarak sokak gösterilerine evrilecek derecede halk nezdinde infial yarattı. Otopsi raporunda ise Emini’nin ölüm gerekçesi ‘kalp krizine bağlı beyin hasarı’ şeklinde açıklandı.
İran’da Tesettür Uygulaması
Zorunlu tesettür uygulaması, İran İslam Devrimi’nin ikinci yılından sonra çıkarılmıştır. Tahran ve diğer büyük şehirlerde, şehrin kalabalık cadde ve meydanlarında tesettür kontrolünün yapılması rutin bir uygulamadır. Bu kapsamda sorun görülen kadınlar yine kadın görevliler tarafından sözlü uyarılabilir veya alıkoyulabilir. Alıkoyulması durumunda karakolda konuşma/tebliğ gerçekleştirilebilir, örtünme kurallarına riayet edeceğine dair taahhütname alınabilir ve ailesine haber verilir. Fiilin tekrarlanması durumunda cezai müeyyide uygulanır.
Olaylar Nasıl Büyüdü?
Meyda Emini’nin cenazesi, İran’ın Kürdistan ilinin Sakız ilçesinde kalabalık bir grupla defnedildi. Defnin ardından başta Kürdistan olmak üzere ülkenin 80 şehrinde prostesto gösterileri başladı. Protestolarda atılan sloganların hedefinde din adamları, müesses nizamın kurumları ve nihai olarak Devrim Rehberi olduğu görüldü. Yaşanan eylemlerde resmi rakamlara göre göstericilerden ve güvenlik güçlerinden 76 kişi hayatını kaybetti en az 1200 kişinin gözaltına alındığı belirtildi.
Rejim karşıtı protestolar devam ederken, Pazar günü de Tahran ve başka kentlerde rejim yanlısı gösteriler düzenlendi.
“Mehsa Emini Bahane Yönetim Hedefte”
Hamenei’nin Eserlerini Neşretme Ofisi Üyesi Mehdi Fezaili üç gün önceki bir sosyal medya paylaşımında bazı teşebbüsleri ima ederek “Mehsa Emini bahane. Esasen yönetim hedefte.” dedi. Bu ifade, İran’da zorunlu örtünmeye tepkiyle başlayarak ölü ve yaralıların görüldüğü sokak olaylarına dönüşen sürecin “güvenlik meselesi” hâlini aldığını yansıtmaktadır. İran’da örgütlü muhalefetin siyasi temsilinin olmayışı, yönetimden memnun olmayan insanların kendilerini ifade edecekleri platform eksikliğini yaratıyor. Dolayısıyla Emini hadisesinden sonra sokağa çıkanların oluşturduğu genç ve kadın profili; Devrim’den sonra doğmuş, ülkedeki işsizlikten enflasyona, fırsat eşitsizliğinden yaptırımların baskısına kadar pek çok sorunla karşı karşıya kaldığı için mutsuz ve geleceğe ilişkin ümidini kaybetme noktasına gelmiş insanlardan oluşuyor. Kamusal alanda zorunlu örtünme dışındaki diğer ahlaki denetimlere günden güne daha çok öfkelenen bu kesim, sabık Cumhurbaşkanı Ruhani Dönemi’nde benzine gelen zam sebebiyle bir kıvılcımla sokağa nasıl döküldüyse çözümü, daralan siyasi mecralardan ziyade sokaklarda aramaya teşebbüs ediyor. Bugününden memnuniyetsiz gençler, amaçsız ve liderlikten yoksun bir şekilde bir yandan Şah Dönemi’ni anıyor diğer yandan sokaktaki kontrolsüz boşalmayla yönetimle hesaplaşmaya çalışıyor.
Tahran yönetimiyle ontolojik düşmanlık içinde olan ABD, İsrail, Pehlevi Hanedanı, Halkın Mücahitleri Örgütü gibi ülke ve çevrelerden protesto çağrısı gelmesi “ülkeye müdahale eden dış güçler” söylemini güçlendirerek devlet tarafından sokaklara müdahale etmenin meşru zeminini oluşturdu. İran Yargı Erki Başkanı Gulamhüseyin Muhsin Ejei, pazar günü yaptığı açıklamada, “Ayaklanmaların merkezindekilere karşı müsamaha göstermeden hızlı bir şekilde harekete geçilmesi gerektiğini” söyledi.
İran’da internet kullanılamayacak seviyede yavaşlatılırken, WhatsApp, Instagram ve Skype gibi platformlar da engellendi. Ülke; Facebook, Twitter, TikTok ve Telegram’ı önceden engellemişti.
ABD’li iş insanı Elon Musk, uydu internet hizmeti Starlink’i İran’da hizmete sokabileceğini ve ABD yaptırımlarından muaf tutulmasını isteyeceklerini açıklamıştı. Elon Musk daha sonra ABD Dışişleri Bakanlı Antony Blinken’ın Twitter’dan yaptığı paylaşımın altına “Starlink’i devreye sokuyoruz” dedi.
Rafsancani’nin Kızına Gözaltı
İran’ın yarı resmi haber ajansı Tesnim’e göre, gözaltına alınanlar arasında tanınmış bir isim de bulunuyor. Eski İran Cumhurbaşkanı Haşimi Rafsancani’nin kızı Faize Haşimi ‘göstericileri kışkırttığı’ gerekçesiyle gözaltına alındı. İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’den “Hiç kimsenin yasaları çiğnemesine ve kaosa neden olmasına izin verilemez” açıklaması gelirken dün polis, protestolara ‘tüm gücüyle’ karşı koyacaklarını duyurdu.
Irak’ın Kuzeyine Operasyon
Mehsa Emini’nin şüpheli ölümü İran’daki Kürt hareketini tetiklerken, dün İran Devrim Muhafızları Ordusu, ülkede ‘terör örgütü’ olarak kabul edilen Irak’ın kuzeyinde Komele ve İran Kürdistan Demokrat Partisi’nin (İKDP) merkezlerini hedef aldı.
