VARLIK VERGİSİ NEDİR?
Varlık Vergisi, 11 Kasım 1942 tarih ve 4305 sayılı kanunla konulan olağanüstü servet vergisinin adıdır.
Çıkarılan bu kanun, Türkiye’nin yakın tarihinde büyük kırılma noktalarından birine işaret etmektedir. Bu Kanunla Türkiye’de yaşayan Rum, Ermeni ve Musevi Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının; sermayeleri, mülkleri ve servetleri sert ve acımasız yöntemlerle ve devlet marifetiyle ellerinden alınmış, Türklere geçmesi sağlanmıştı.
VARLIK VERGİSİ NE ZAMAN YÜRÜRLÜĞE GİRDİ?
Vatandaşlardan servet vergisi alınmasını düzenleyen Varlık Vergisi Kanunu, 11 Kasım 1942 tarihinde TBMM’de 350 milletvekilin oybirliğiyle kabul edildi ve yürürlüğe girdi.
VARLIK VERGİSİ’NİN YASA METNİ
Cumhuriyet tarihinin tartışılan yasalarından biri olan “Varlık Vergisi”, Şükrü Saraçoğlu Hükümeti tarafından 9 Kasım 1942’de TBMM’ye sevkedildi. Yasa, 11 Kasım’da Genel Kurul’da kabul edildi ve 12 Kasım 1942’de Resmileşti.
17 Eylül 1943 tarih ve 4501 sayılı yasa ile bir kısım mükellefin vergi borçları silindi.
15 Mart 1944 tarih ve 4530 sayılı “Varlık Vergisi Bakayasının Terkinine Dair Kanun” ile o tarihe kadar tarh edilmiş, ancak tahsil edilememiş vergilerin silinmesiyle “Varlık Vergisi” uygulaması ortadan kalktı.
YASANIN GEREKÇESİ
Varlık Vergisi kanununun resmi gerekçesi, hükümet tarafından “olağanüstü savaş koşullarının yarattığı yüksek kârlılığı vergilemek” olarak dile getirilmiştir. Oysa basına kapalı olarak yapılan CHP grup toplantısında başbakan Şükrü Saracoğlu’nun vurguladığı gerekçeler farklıdır:
“Bu kanun aynı zamanda bir devrim kanunudur. Bize ekonomik bağımsızlığımızı kazandıracak bir fırsat karşısındayız. Piyasamıza egemen olan yabancıları böylece ortadan kaldırarak, Türk piyasasını Türklerin eline vereceğiz. Bu memleket tarafından gösterilen misafirperverlikten faydalanarak zengin oldukları halde, ona karşı bu nazik anda vazifelerini yapmaktan kaçınacak kimseler hakkında bu kanun, bütün şiddetiyle uygulanacaktır.”
VERGİNİN UYGULANMASI VE KAÇ KİŞİYE UYGULANDI?
1942 yılında kanunlaşarak yürürlüğe giren Varlık Vergisi, bir defaya mahsus olarak uygulandı. Gayrimüslim tüccar ve iş insanlarına büyük darbe indiren Varlık Vergisi ile Müslümanların ve yabancıların servetlerinin 1/8’inin, dönmelerin servetlerinin 1/4’ünün, gayrimüslimlerin servetlerinin de yarısının (1/2) vergi olarak alınması istendi. Varlık Vergisi, Türkiye çapında 114 bin 368 kişiye uygulandı.
VARLIK VERGİSİNİ VEREMEYENLER NE OLDU?
İkinci Dünya Savaşı’nın yokluk yıllarında Varlık Vergisi’yle, Hristiyan ve Musevi Türkiye vatandaşları büyük bir yıkım daha yaşadı. Yıkıcı vergiyi ödeyemeyen vatandaşlar arasında; Türkiye’yi terk etmek zorunda kalanlar, vergiyi ödemek için mallarını yok pahasına haraç-mezat satanlar, işlerini, tüm varlıklarını, hatta hayatlarını kaybedenler oldu. Vergiyi ödeyebilecek güce sahip olmayan Hristiyanlar ve Museviler, 27 Ocak 1943 tarihinden itibaren Eskişehir’in Sivrihisar ve Erzurum’un Aşkale ilçelerindeki çalışma kamplarına gönderilmek üzere bazı merkezlerde toplandılar. Çalışmak için gönderilenler arasından 20’nin üzerinde kişinin de hayatını kaybettiği tahmin ediliyor.
‘ÖDEMEYENLER BELEDİYE HİZMETLERİNDE ÇALIŞTIRILIR’
Dönemin Resmi gazetesinde bu çalışma kampına gönderilmeyle ilgili, “Talik tarihinden itibaren bir ay zarfında borçlarını ödemeyen mükellefler borçlarını tamamen ödeyinceye kadar memleketin herhangi bir yerinde bedeni kabiliyetlerine göre askerî mahiyeti haiz olmayan umumî hizmetlerde veya belediye hizmetlerinde çalıştırılırlar” ifadelerine yer verdi.
NE KADAR VERGİ TOPLANDI?
Varlık Vergisi mükelleflerinin yüzde 87’si, nüfusun yüzde 3’ünü oluşturan Hristiyan ve Musevi azınlıklardan oluşuyordu. Bu yurttaşlardan Müslümanlardan misliyle farklı olarak, yüzde 50 oranında vergi alınıyordu. Varlık Vergisi kapsamında toplam 314.900.000 TL vergi tahsil edildi. Bu sayının yüzde 70’i Anadolu’dan toplandı. Toplam tahsilat, 394 milyon TL olan 1942 devlet bütçesinin yüzde 80’ini buluyordu. 1935 sayımında Türkiye nüfusuna oranı yüzde 1,98 olan gayrimüslim azınlıklar, vergiden sonra başlayan göç nedeniyle 1945’te yüzde 1,56’ya ve 1955’te ise yüzde 1,08’e kadar düştü.
VARLIK VERGİSİ NE ZAMAN KALDIRILDI?
Varlık vergisine artan iç ve dış tepkiler nedeniyle söz konusu vergi 1944 yılında yürürlükten çıkarılmıştır. Varlık vergisi, toplamda 2 yıl yürürlükte kalmıştır.
Bu vergi, Türkiye’nin uluslararası itibarını zedeledi. Azınlıklar ülkeyi terk etmek zorunda kaldı. 1935’teki nüfus sayımında gayrimüslim azınlıkların Türkiye nüfusuna oranı yüzde 1,98 iken, Varlık Vergisi sonrası yaşanan göçten sonra 1945’te yapılan sayımda bu oran yüzde 1,56’ya düştü.